Ożarowski Kajetan h. Rawicz (przed 1767–1811), generał-major w powstaniu kościuszkowskim. Był najstarszym synem Piotra (zob.) i Elżbiety z Paców, bratem Jerzego (zob.) i Stanisława (zob.), przyrodnim bratem Adama (zob.). Ur. może już w r. 1762, za młodu był adiutantem hetmana polnego lit. Aleksandra Michała Sapiehy, potem służył w kawalerii francuskiej. Od 7 XI 1789 był majorem w brygadzie kawalerii narodowej Rafała Dzierżka. Wskutek starości dowódcy i sejmowych zajęć wicebrygadiera Stanisława Kublickiego O. często przejmował komendę nad brygadą; we wrześniu 1791 była ona uważana przez polskich dowódców za jeden z najlepiej wyszkolonych oddziałów. Kampanię 1792 r. odbył O. wraz z brygadą i został przez ks. Józefa wyznaczony do awansu; przeszkodziła mu kapitulacja. O. pozostał przy oddziale do września 1792, kiedy to ojciec skłonił go do urlopu i przyjazdu do Warszawy. Chciał, by syn zasłużył się Targowicy, składając przysięgę na ręce Szczęsnego Potockiego, u którego czynił starania o awans O-ego. Ten w maju 1793 pisał do przyjaciela o przygnębiającej sytuacji kraju i zapewniał, że tylko małżeństwo przeszkadza mu w emigracji. Być może to O., nie zaś jego brat Stanisław, dostał 5 VIII 1793 Order Św. Stanisława. W końcu t. r. O. otrzymał szefostwo 3 bryg. kawalerii narodowej (1 mpol.), stacjonującej w rejonie Bielska Podlaskiego (dymisja poprzedniego szefa 18 X 1793). Uwolniony wówczas ostatecznie ze służby rosyjskiej, do której w r. 1793 wcielono brygadę Dzierżka, w lutym 1794 O. próbował uzyskać żołd rosyjski za okres wcielenia przebyty w Warszawie. Być może już wtedy należał do spisku.
Na wieść o wybuchu insurekcji warszawskiej brygada O-ego ruszyła ku stolicy; 28 IV stanęła na Pradze, przywożąc ze sobą złapanych po drodze jeńców, w tym kilku kurierów. Po uwięzieniu ojca O. wraz z braćmi wniósł do Rady Zastępczej Tymczasowej prośbę o ulżenie doli chorego więźnia; wątpliwa wydaje się więc legenda, jakoby w dniu egzekucji wyrzekł się publicznie ojca–zdrajcy. Po straceniu hetmana Rada Zastępcza Tymczasowa wydała rezolucję o zasługach O-ego i braci dla powstania, zaś 23 VII przyznała im 18 000 złp. na czas potrzebny do podziału majątku po powieszonym między spadkobierców i skarb państwa. Dn. 29 V 1794 O. otrzymał awans na generała-majora. Dn. 8 VI wziął udział w bitwie pod Chełmem; stojący pod Kumowem jego oddział (1 200–1 500 osób i dwa działka) miał spełniać rolę osłonowo-manewrową. Gen. Józef Zajączek i jego stronnicy oskarżali potem O-ego oraz gen. Filipa Haumana i Michała Wedelstedta, że ich wycofanie stało się przyczyną klęski; mówiono nawet o zdradzie wymienionych oficerów. Badania historyków (S. Herbst) nie potwierdziły tych zarzutów, a decyzję wycofania uznano za jedynie sensowną po zmarnowaniu przez Zajączka szans bitwy. Po walce i odwrocie przebywający w Piaskach, a niezadowoleni z Zajączka wyżsi oficerowie przekazali komendę majorowi Franciszkowi Ksaweremu Wyszkowskiemu; brak dowodów, by prowodyrem «buntu» był O. Powiadomiony o konflikcie Kościuszko utrzymał komendę Zajączka, przenosząc rebeliantów do innych oddziałów. O. dostał się do korpusu gen. Stanisława Mokronowskiego, zaś dowództwo jego brygady przejął Józef Rzewuski. U schyłku czerwca 1794 O. należał może do grupy osłonowej Narwi. W czasie pierwszej obrony Warszawy od trzeciej dekady lipca stał z liczącą ok. 570 osób brygadą na Woli, na prawym skrzydle korpusu gen. Zajączka. Dn. 13 VIII Kościuszko powołał O-ego na prezesa komisji, która miała zająć się odłączonymi od oddziałów i przebywającymi w Warszawie oficerami i skierować ich do powstania. W końcu sierpnia i w początkach września O. był znów na czele korpusu, który na linii Mszczonów–Rawa osłaniać miał planowany wypad gen. Jana H. Dąbrowskiego do Wielkopolski. Maciejowice, rzeź Pragi i wkroczenie Rosjan do Warszawy załamały wiarę O-ego w sens dalszej walki. Znalazłszy się 9 XI w rejonie Tarczyna, nie przybył do obozu Dąbrowskiego i opuścił wojsko.
Następne lata O. spędził w Horyńce koło Krzemieńca, majątku swych teściów. Po wkroczeniu wojsk polskich do Galicji w r. 1809 O. mianowany został organizatorem siły zbrojnej wojska galicyjsko-francuskiego w cyrkułach lwowskim i złoczowskim. Nie zdołał nic zdziałać, bo rychłe zajęcie Lwowa najpierw przez Austriaków, a następnie przez Rosjan uniemożliwiło rekrutację. Zmarł w r. 1811 w Horyńce wskutek pokąsania przez wściekłego psa.
Żonaty od początków 1793 r. z Cecylią (1772–1858), córką kaszt. trockiego Józefa Wincentego Platera, znaną na Wołyniu działaczką społeczną o dużym autorytecie moralnym, O. pozostawił 8 bezpotomnych dzieci; synów: Wiktora (zob.), Maurycego (zm. 1866), Ludwika (zm. 1876), kapitana sztabu generalnego wojsk rosyjskich, Konstantego, oficera wojsk polskich, uczniów Liceum Krzemienieckiego, oraz córki: Józefę, żonę Gustawa Olizara (zob.), Julię za Witosławskim, Cecylię i Marię (niezamężne). Syn Konstanty (ok. 1795–1880), podporucznik pułku strzelców konnych gwardii w r. 1817, awansował na porucznika i w r. 1820 podał się do dymisji. Brał udział w powstaniu listopadowym jako adiutant gen. Ambrożego Skarzyńskiego, odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Właściciel dóbr: Beresteczko na Wołyniu, Strzemilcze z Zahadką i Smarzów (pow. brodzki). Ożeniony (w r. 1832) z Zuzanną ze Strzemboszów (1803–1892), wdową po gen. austriackim Ferdynandzie hr. Hennequin de Frensel, właścicielką ogromnych dóbr w pow. lwowskim i złoczowskim, fundatorką szkoły i cerkwi greckokatolickiej w Olszanicy oraz zakładu dla dziewcząt w Lackim.
Enc. Wojsk.; PSB, (Kublicki Stanisław); Uruski; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; Żychliński, XVI; Łoza, Kawalerowie; – Bartoszewicz K., Dzieje insurekcji kościuszkowskiej, Wiedeń 1909 s. 229, 262–5, 292, 339, 361; Dzwonkowski W., Warszawa wiosną 1794 r., w: Przyjaciel ludzkości, W. 1912 s. 23–5, 27, 36; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich, W. 1925 s. 8; Herbst S., Między Bugiem a Wisłą, „Przegl. Hist.–Wojsk.” T. 8: 1935 s. 89, 102–3, 107, 110; tenże, Obrona Warszawy 12 VII – 6 IX 1794 r., w: Z bohaterskiej przeszłości Warszawy, W. 1961 s. 33–4; Korzon, Wewnętrzne dzieje, III, VI; Kraszewski K., Generał Filip Hauman, W. 1888 s. 29–30, 34–5; Nakwaska K., Cecylia z Platerów Ożarowska, Lw., 1876; Pawłowski B., Z dziejów kampanii 1809 r. w Galicji Wschodniej, Lw. 1928 s. 15; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, Kr. 1904 (w indeksie O. częściowo pomylony z ojcem); tenże, Książę Józef, Bytom 1913; tenże, Z dziejów insurekcji 1794 r., W.–Kr.–L.–Ł. 1926; Tokarz W., Rozprawy i szkice, W. 1959 II; Wegner L., Ostatnie dni powstania kościuszkowskiego, P. 1871 s. 69; Wiśniewski J., Dekanat kozienicki, Radom 1913 s. 12 (daty życia młodszego brata O-ego, terminus ante quem); Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Kr. 1920 I 45, 140–1, 433; – Akty powstania Kościuszki, I–III; Fredro A., Trzy po trzy, Kr. 1949; Kiliński J., Pamiętniki, W. 1958; [Kościuszko T.], Tadeusza Kościuszki dwie relacje o kampanii polsko-rosyjskiej 1792 roku, W. 1964; Monumenta dioecesis Sandomiriensis, w: Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911 cz. II s. 96 i wkładka; Patz J. J., Z okien ambasady saskiej, W. 1969; Pistor J. J., Memoriał o rewolucji polskiej 1794, W. 1924 s. 148 (uzupełnienie B. Pawłowskiego); Rozkazy Kościuszki do generała Orłowskiego w roku 1794 skierowane, P. 1925; Starzeński M., Na schyłku dni Rzeczypospolitej, W. 1914; Treskow A. v., Der Feldzug der Preussen im Jahre 1794, Berlin 1837 s. 318, 320; Zajączek J., Historia rewolucji polskiej w r. 1794, W.–Lw. 1907 s. 48, 50; tenże, Pamiętnik albo historia rewolucji czyli powstanie roku 1794, P. 1862 s. 137, 139; Zenowicz M., Opis kampanii pod Wyszkowskim oraz bitwa pod Chełmem, P. 1862 s. 6, 15–21, 24; – AGAD: Arch. Król. Pol. 278 k. 217–218, Mater. geneal. W. Wielądka 43; B. Ossol.: rkp. 6851 (listy Piotra Ożarowskiego), 7936/II; B. PAN w Kr.: rkp. 2392.
Zofia Zielińska